Kim Milyoner Olmak İster"de gündeme gelen soruyla birlikte tarihteki ilk aşı yeniden merak konusu oldu. 300 bin TL değerindeki soruda, 18. yüzyılda gerçekleştirilen ilk başarılı aşının hangi hastalık için kullanıldığı soruldu.
Çiçek hastalığı: Ölümcül bir salgın
Çiçek hastalığı, yüzyıllar boyunca milyonlarca insanın ölümüne neden olan, oldukça bulaşıcı ve ölümcül bir viral enfeksiyondu. Ateş, baş ağrısı ve ardından vücutta çıkan irinli döküntülerle seyreden bu hastalık, özellikle çocukları hedef alıyordu. Hayatta kalanlarda ise kalıcı izler ve körlük gibi ciddi sekeller bırakıyordu.
Ölüm oranı %30’lara kadar çıkabiliyordu. Salgınlar, şehirlerin nüfusunu yarıya indirebilecek güçteydi. 18. yüzyılda Avrupa’da halk sağlığı için en büyük tehditlerin başında geliyordu.
Sığır çiçeği gözlemi: Çığır açan farkındalık
İngiltere'nin Gloucestershire bölgesinde yaşayan sütçü kadınlar arasında yaygın bir inanış vardı:
“Sığır çiçeği geçiren kişiler, bir daha çiçek hastalığına yakalanmaz.”
Bu söylentiler, genç bir doktor olan Edward Jenner'ın dikkatini çekti. Jenner, sığırlarla yakın temasta olan sütçülerin, çiçek hastalığı salgınlarında etkilenmediklerini gözlemledi. Bu gözlem, modern aşılamanın ilk adımını oluşturdu.
Deneysel aşılama: Edward Jenner’ın büyük deneyi
- Edward Jenner, bu gözlemi bilimsel bir deneyle doğrulamaya karar verdi.
- Denek: 8 yaşındaki bir çocuk, James Phipps.
- Yöntem: Bir sütçü kadının elinde bulunan sığır çiçeği yarasından aldığı irin, çocuğun koluna enjekte edildi.
- Çocuk hafif ateş ve halsizlik dışında ciddi bir hastalık belirtisi göstermedi.
- Ardından Jenner, çocuğa doğrudan çiçek virüsü enjekte etti.
- Sonuç: Çocuk hastalanmadı. Bağışıklık kazanmıştı.
Bu olay, tarihte ilk kontrollü aşılama olarak kabul edilir.
Aşılamanın bilimsel onayı ve yaygınlaşması
Jenner, deneylerini 1798'de bilimsel bir makale ile yayınladı:
“An Inquiry into the Causes and Effects of the Variolae Vaccinae”
Bu çalışmayla birlikte tıp dünyasında yeni bir dönem başladı:
- “Vaccine” kelimesi, Latince “vacca” (inek) kelimesinden türedi.
- Avrupa’nın pek çok ülkesinde Jenner’ın yöntemi benimsendi.
- Osmanlı İmparatorluğu’na çiçek aşısı 19. yüzyıl başlarında ulaştı.
Hatta Osmanlı’da çiçek aşısı uygulamaları, Avrupa’dan daha erken tarihlere dayanan geleneksel yöntemlerle zaten denenmekteydi.
Küresel başarı: Çiçek hastalığının yok oluşu
Çiçek aşısı, yüzyıllar süren bilimsel çabanın ardından insanlık tarihinin en büyük zaferlerinden birine dönüştü. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 1967’de küresel aşılama kampanyası başlattı. Son vaka 1977 yılında Somali’de görüldü. 1980 yılında WHO, çiçek hastalığının dünyadan tamamen silindiğini ilan etti. Bu başarı, tıpta “eradikasyon” (yok etme) anlamında tarihte ilk ve tek örnek olarak yerini aldı.
