Kaynakların analizini, yorumunu veya değerlendirmesini içeren kaynaklar, bir konuyu yalnızca tanıtmakla yetinmeyip, o konu hakkında düşünce üretmeyi amaçlayan metinlerdir. Bu tür kaynaklar, bilgiyi olduğu gibi aktarmaktan çok, onu çözümleyerek yeniden yapılandırır. Örneğin bir tarihi olayın yalnızca tarihsel akışını anlatan metin birincil kaynak sayılırken, o olayı neden-sonuç ilişkisi içinde ele alıp farklı yönlerden inceleyen bir makale, analiz içeren bir kaynaktır.
Analiz içeren kaynaklar, bir bilginin ya da olayın temel bileşenlerine ayrılarak detaylı biçimde incelendiği çalışmalardır. Bu kaynaklar genellikle “neden?”, “nasıl?” gibi sorulara cevap verir. Örneğin bir sosyal olayın sadece gerçekleştiği tarihi vermekle kalmayıp, o olayın neden gerçekleştiğini ve hangi sonuçlara yol açtığını sorgulayan yazılar analiz odaklıdır. Bu yönüyle, analitik kaynaklar bilgiye derinlik katar.
Yorum içeren kaynaklar ise, ele alınan konuya belirli bir bakış açısı veya düşünsel çerçeve kazandırır. Bu kaynaklarda yazar, olaylara veya bilgilere kendi düşüncelerini, sezgilerini veya eleştirilerini katar. Örneğin bir roman üzerine yazılmış bir inceleme yazısı, sadece olayları özetlemekle kalmayıp karakterlerin temsil ettiği değerleri yorumluyorsa, bu bir yorum kaynağıdır.
Değerlendirme içeren kaynaklar, bir konu, olay veya eserin güçlü ve zayıf yönlerini ortaya koyar. Bu kaynaklarda genellikle karşılaştırmalar yapılır, belli ölçütlere göre olumlu ya da olumsuz yargılar geliştirilir. Örneğin yeni çıkan bir eğitim programının uygulanabilirliği üzerine yapılan bir inceleme, içeriği analiz etmekle kalmayıp, programın yeterliliğini değerlendiriyorsa bu tür bir kaynaktır.
Bu tür kaynaklar akademik çalışmalar açısından büyük önem taşır. Çünkü bilgiye eleştirel yaklaşmak, onu sadece ezberlemek değil, anlamak, sorgulamak ve dönüştürmek anlamına gelir. Analiz, yorum ve değerlendirme içeren kaynaklar; tezlerde, makalelerde, literatür taramalarında ve düşünsel metinlerde sıklıkla başvurulan temel içerik türleridir. Bu yönüyle, sadece bilgi aktarmakla kalmaz, bilgi üretiminin de bir parçası haline gelirler.
