610 yılında ilk vahiy ile başlayan Kur’an-ı Kerim süreci, yalnızca dini değil tarihsel açıdan da büyük bir dönüşümün habercisiydi. Hz. Muhammed’in vefatının ardından, vahiylerin dağınık biçimde kalması nedeniyle bir tehdit ortaya çıktı: Kur’an’ın unutulması veya bozulması. Peki, Kur'an-ı Kerim'i kitap haline getiren kişi kimdir?
Kur’an-ı Kerim Ne Zaman Kitap Haline Getirildi?
Kur’an-ı Kerim, İslamiyet’in temel kaynağı ve Müslümanlar için en kutsal kitaptır. İlk olarak Peygamber Efendimiz Hz. Muhammed’e 610 yılında indirilmeye başlanan ayetler, 23 yıl süren bir süreçte tamamlanmıştır. Ancak Kur’an, Peygamberimizin hayattayken tam anlamıyla bir kitap haline getirilmemiştir. Bu süreç, vefatından sonra gerçekleşmiştir. Peki Kur’an-ı Kerim ne zaman kitap haline getirildi, hangi halife döneminde çoğaltıldı? İşte bu soruların yanıtı, İslam tarihi açısından büyük bir öneme sahiptir.
Peygamber Efendimiz hayattayken Kur’an ayetleri kâtipler tarafından deri parçalarına, hurma dallarına, kemiklere ve taşlara yazılmış, ayrıca ezber yoluyla da korunmuştur. Ancak bu dönemde Kur’an, bütün ayetleriyle tek bir cilt halinde toplanmamıştır. Hz. Muhammed’in (s.a.v.) vefatından sonra özellikle Yemâme Savaşı’nda birçok hafızın şehit olması, Kur’an’ın korunması açısından ciddi bir risk oluşturmuştur.
Bu durumu fark eden Hz. Ömer, Kur’an’ın yazılı olarak bir araya getirilmesini teklif etmiş, Halife Hz. Ebubekir bu öneriyi kabul ederek harekete geçmiştir. Görev, Peygamberin vahiy kâtiplerinden biri olan ve Kur’an’ı en iyi bilen sahabelerden Zeyd bin Sâbit’e verilmiştir. Zeyd, titiz bir çalışma ile tüm ayetleri toplayarak Kur’an’ı ilk kez "mushaf" haline getirmiştir. Böylece Kur’an-ı Kerim, Hz. Ebubekir döneminde ilk kez kitaplaştırılmıştır (632–634).
Kur’an-ı Kerim Hangi Halife Döneminde Çoğaltıldı?
Hz. Ebubekir’in vefatından sonra mushaf, Hz. Ömer’in himayesinde kalmış, onun şehadetinin ardından da kızı Hz. Hafsa’da korunmuştur. Ancak İslam coğrafyasının hızla genişlemesiyle birlikte farklı lehçelerde okunan Kur’an tilavetleri arasında bazı farklılıklar ortaya çıkmaya başladı. Bu durum, Kur’an’ın aslının bozulma riski doğuruyordu.
Bu nedenle Halife Hz. Osman (644–656) döneminde önemli bir karar alındı. Yine Zeyd bin Sâbit’in başkanlığında bir komisyon kurularak Hz. Hafsa’da bulunan mushaf esas alınarak Kur’an-ı Kerim çoğaltıldı. Hazırlanan nüshalar, İslam coğrafyasının farklı bölgelerine gönderildi ve lehçe farklılıklarını önlemek için diğer kişisel nüshalar imha edildi. Böylece Kur’an’ın tek bir nüshaya bağlı kalınarak okunması sağlandı.
Kur’an-ı Kerim Neden Kitaplaştırıldı ve Çoğaltıldı?
Kur’an’ın kitap haline getirilmesinin ve çoğaltılmasının temel amacı, ayetlerin korunmasını sağlamak ve İslam’ın doğru bir şekilde yayılmasını güvence altına almaktı. Sözlü gelenekle devam eden hafıza sisteminin tek başına yeterli olmayacağı anlaşılınca, yazılı bir kayıt kaçınılmaz hâle geldi. Hz. Osman dönemindeki çoğaltma çalışması sayesinde, bugün elimizde bulunan tüm mushaflar, bu ilk standardize edilmiş nüshalara dayanmaktadır.
