İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İYTE) ile Malezya Tarımsal Araştırma ve Geliştirme Enstitüsü’nün ortak projesi, tarımsal atıkların ekonomiye kazandırılması yolunda önemli bir başarıya imza attı. TÜBİTAK İkili İşbirliği Programı kapsamında iki yıl önce başlayan çalışmalarda, pamuk üretimi sonunda ortaya çıkan tonlarca sap, bakterilerle işlenerek doğada çözünebilen ve birçok sektörde kullanılabilen yüksek katma değerli biyomalzemeye dönüştürüldü.
Laboratuvar ortamında yürütülen süreçte atık pamuk sapları önce analiz edilip kimyasal ve enzimatik işlemlerden geçirildi. Daha sonra bitki duvarındaki selüloz basit şekerlere ayrıldı ve bakterilerle fermantasyona sokuldu. On günlük bir sürecin sonunda, besiyeri adı verilen özel ortamın üstünde jelimsi bir tabaka oluştu. Bu tabaka toplanıp yıkanıp kurutularak saf, dayanıklı ve biyouyumlu bir malzemeye, yani bakteriyel nanoselüloza (BNC) dönüştü.
İYTE Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Sami Doğanlar, Türkiye’nin tarımsal üretimdeki gücüne dikkat çekerek, her yıl yakılarak ya da komposta dönüştürülerek heba edilen pamuk saplarının ciddi bir ekonomik kayıp olduğunu vurguladı. Doğanlar, bu projeyle atıkların değerli bir ürüne dönüştürüldüğünü belirterek, “Bakteriyel nanoselülozlar yüzde yüze yakın saflıkta selüloz içeriyor. Dünya genelinde kullanım alanları hızla artıyor ve 2019’da 300 milyon dolar olan ekonomik değerin 2026’da 1 milyar dolara ulaşması bekleniyor. Bu, geleceğin endüstrisi olacak” dedi.
Çalışmada yer alan yüksek lisans öğrencisi Sevgi Aslan ise üretim sürecinin ayrıntılarını aktararak, Türkiye’de pamuk saplarının, Malezya’da ise meyve atıklarının kullanıldığını ifade etti. Aslan, “Sonuçta saf, dayanıklı ve katma değeri yüksek bir biyomalzeme elde ediyoruz. Elde edilen verileri karşılıklı paylaşarak geliştirmeye devam ediyoruz” diye konuştu.
Elde edilen biyomalzemenin kullanım alanı oldukça geniş. Tekstilde sentetik elyafa alternatif olabilecek malzeme, sağlık alanında yara örtüsü ve yapay deri üretiminde, kozmetikte maske ve serum taşıyıcı jelde, gıda sektöründe kıvam artırıcı katkı maddesi olarak değerlendirilebiliyor. Ayrıca elektronik endüstrisinde esnek devre tabanı ve pil bileşeni olarak da denendi.
Pamuk tarlalarında bugüne kadar çoğunlukla atık olarak görülen sapların, yüksek teknoloji ürünü malzemelere dönüşmesi, hem çevresel hem de ekonomik açıdan büyük bir kazanım olarak değerlendiriliyor. İzmir’de başlayan bu proje, tarımsal atıkların gelecekte küresel ölçekte nasıl bir stratejik değere ulaşabileceğini şimdiden gözler önüne seriyor.
