Tek kullanımlık plastikler, insan yaşamını ve doğayı felakete sürüklüyor. Son yapılan araştırmaya göre 2024 itibarıyla dünyada yılda yaklaşık 400 milyon ton plastik üretildiği, bunun yaklaşık yüzde 36'sının ambalaj olarak büyük ölçüde tek kullanımlık ürünlerden oluştuğu belirlendi.
Bunun yalnızca yüzde 9'unun geri dönüştürüldüğü, yüzde 19'unun yakıldığı, yüzde 50'den fazlasının ise doğaya karıştığı aktarılan araştırmada, "Her yıl doğaya karışan 11 milyon ton plastik atık, deniz canlılarının yaşamını doğrudan tehdit ediyor. Bu veriler, plastik üretimi ve atık yönetimi arasında ciddi bir dengesizlik olduğunu gösteriyor. Üstelik plastik üretiminin yüzde 99'u hala fosil yakıtlardan sağlanıyor. Bu da plastik kirliliğinin aynı zamanda bir iklim sorunu olduğunu ortaya koyuyor" ifadeleri yer aldı.
Türkiye, plastikle mücadele için harekete geçiyor. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum, sosyal medya hesabında yaptığı paylaşımda, "Sıfır Atık vizyonumuzla tarihi bir adımı daha atıyoruz" diyerek yeni yol haritasını anlattı.
KISITLAMA GELİYOR
İlk etapta 2025-2027 yıllarını kapsayan kısa vadeli eylem planı hayata geçirilecek. Bu kapsamda, ‘Ulusal Plastik Stratejisi ve Eylem Planı’ hazırlanacak. Tek kullanımlık plastiklere yönelik mevzuat hazırlanacak. Listelenecek tek kullanımlık plastik ürünlerin kısıtlanması veya yasaklanması, gıda ambalajları ve içecek kapları için tüketimin azaltılmasına yönelik mevzuat çalışması yürütülecek. Ücrete Dayalı Genişletilmiş Üretici Sorumluluğu (GÜS) planları belirlenecek. Bu sayede plastik sektörü üretim aşamasında sorumluluklarını yerine getirmekle yükümlü olacak.
Yine üretim aşamasında geri dönüştürülmüş plastik ham madde ile içecek kapları ve şişeler için özel tasarımlar oluşturulacak. Otel, restoran ve kafe gibi catering hizmeti sağlayan tesisler ile turizm sektörlerinde sürdürülebilir, yeniden kullanılabilir-doldurulabilir alternatiflerin yaygınlaştırılması sağlanacak. Tek kullanımlık plastikler ve etkileri konusunda kamu bilincini geliştirmek amacıyla her yaşa her kesime hitap eden farkındalık ve bilinçlendirme faaliyetleri, iletişim kampanyaları kamu, özel sektör, endüstri ve STK’ların iş birliğiyle oluşturulacak.
AB KRİTERLERİNE UYUM
Orta vadeli eylem planı ise 2028-2032 yıllarını kapsayacak. Bu aşamada ‘Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’nin AB düzenlemelerine uyumlu olarak revize edilecek. Pet şişelerin ayrı toplanma oranının yüzde 77’ye ardından yüzde 90’a çıkarılması hedefleniyor. İçecek kapları, tekli ürünler, ıslak mendiller ve tütün ürünleri için etiketleme zorunluluğu getirilecek. Tek kullanımlık plastik etkileri ve yeniden kullanılabilir alternatifler konusunda bilinçlendirme faaliyetleri yürütülecek.
Mikroplastik kaynaklarının haritalanması, izlenmesi ve denizler için izleme programı geliştirilecek. Etkili azaltma önlemleri oluşturmak amacıyla kara ve deniz kökenli kaynaklardan salınan mikroplastik miktarının tespit edilmesi, düzenli izlenmesi ve sıcak noktaların bölgesel haritalandırılması sağlanacak. Kamu kurumlarında, akademide, özel sektörde ve STK’larda mikroplastikler konusunda kurumsal ve teknik kapasitenin geliştirilmesi için çalışmalar yürütülecek.
YEŞİL ALTERNATİF HEDEFİ
Uzun vadeli eylem planı ise 2033 yılı ve sonrasını kapsayacak. Bu plan kapsamında yeniden kullanım ve doldurma gibi döngüsel iş modellerinin yaygınlaştırılması sağlanacak. Biyobozunurluk ve kompostlanabilirlik test kapasitesi uluslararası standartlara uygun hale getirilecek. Tek kullanımlık plastik alternatiflerinin yeniden kullanılabilir-doldurulabilir olarak tasarımı, geri dönüştürülmüş-alternatif malzeme kullanımı için Araştırma-Geliştirme (AR-GE) ve Ürün-Geliştirme (ÜR-GE) desteği sağlanacak.
12. Kalkınma Planı’nda bahsi geçen Yeşil Kamu Alım Stratejileri’ne satın alımlarda mikroplastiklerin kısıtlanmasına yönelik kriterler eklenecek. Mikroboncuk içeren dudak ürünleri, tırnak ürünleri ve makyaj ürünlerinin yasaklanması için yasal düzenleme çalışmaları yapılacak.
Yine ‘Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve Kentsel Atıksu Arıtımı Yönetmeliği’ izleme parametreleri arasına mikroplastiklerin eklenmesi ve AB mevzuatı ile uyumlu olacak şekilde güncellenmesi için yasal alt yapı hazırlanacak. Evsel ve kentsel arıtma çamurlarında mikroplastiklerin izlenmesi için yasal düzenleme yapılması sağlanacak.
