Türkiye’de taşkömürünü ilk bulan kişi olarak tarihe geçen Uzun Mehmet, 1829’daki keşfiyle Zonguldak’ı sanayileşmenin merkezine taşıdı. Peki, Zonguldak'ta taşkömürünü bulan ilk kişi Uzun Mehmet kimdir?
Uzun Mehmet kimdir?
Uzun Mehmet, 1806 yılında Zonguldak’ın Ereğli ilçesine bağlı Kestaneci Köyü'nde dünyaya gelmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde yetişen Uzun Mehmet, genç yaşta bahriye eri olarak donanmada görev yapmıştır. Uzun boylu olması sebebiyle çevresinde "Uzun Mehmet" olarak tanınmıştır. Onun hikâyesi, yalnızca bir keşiften ibaret olmayıp, Türk madencilik tarihinin başlangıç noktası olarak kabul edilmektedir.
Taşkömürü keşfinin hikâyesi
1829 yılında Sultan II. Mahmud, Osmanlı İmparatorluğu'nda sanayileşmeyi hızlandırmak amacıyla yeni enerji kaynaklarının bulunması için bir ferman yayımladı. Bu kapsamda bahriye erlerine kömürün özellikleri gösterildi ve memleketlerinde benzer taşları aramaları teşvik edildi.
Uzun Mehmet de memleketi Ereğli’ye döndüğünde dere kenarında dolaşırken siyah, sert taşlara rastladı. Bu taşların kendisine gösterilen kömür örneklerine benzediğini fark eden Uzun Mehmet, birkaç parça alarak evinde yaktı ve taşların yanıcı olduğunu keşfetti.
Büyük bir heyecanla topladığı kömür örneklerini İstanbul’a götürüp yetkililere sundu. Osmanlı yönetimi bu keşfi memnuniyetle karşılayarak kömürün taşkömürü olduğunu onayladı. Böylece 8 Kasım 1829 tarihi, Türkiye’de taşkömürünün resmen bulunma tarihi olarak kayıtlara geçti.
Osmanlı’nın Verdiği ödül
Bu büyük keşif üzerine Sultan II. Mahmud, Uzun Mehmet’i takdir etmek amacıyla kendisine 50 altın ödül verdi ve ömür boyu 600 kuruşluk maaş bağladı. Bu ödül, yalnızca bir teşvik değil, aynı zamanda kömürün Osmanlı ekonomisi için ne denli önemli olduğunun bir göstergesiydi. Uzun Mehmet, bu keşifle birlikte hem kendi adını hem de memleketi Ereğli’yi Osmanlı sanayisinin merkezine taşımış oldu.
Ölümü ve ilk maden şehidi olarak anılması
Ne yazık ki Uzun Mehmet, kömür keşfinin ardından acı bir sonla karşılaştı. İstanbul’dan Ereğli’ye dönerken, bazı kaynaklara göre çıkar çatışmaları nedeniyle Ereğli Ayanı Hacı İsmail Ağa tarafından gönderilen kişilerce Fethiye’deki Leblebici Hanı’nda öldürüldü.
Bu olay, taşkömürü keşfinin getirdiği ekonomik çıkarların, bölgesel güçler arasında büyük gerilimler yarattığını gösterir. Uzun Mehmet, bu nedenle Türk madencilik tarihinde ilk maden şehidi olarak kabul edilmektedir.
Keşfin ekonomik ve tarihî önemi
Uzun Mehmet’in keşfi, Osmanlı İmparatorluğu için stratejik bir dönüm noktası olmuştur. Sanayileşmenin hız kazandığı bir dönemde bulunan taşkömürü, Osmanlı’nın dışa bağımlılığını azaltarak önemli bir enerji kaynağı sağlamıştır.
Özellikle 19. yüzyılda kömür, gemi inşasından demir-çelik üretimine kadar birçok sektörde kritik rol oynadı. Bu nedenle Zonguldak, kısa sürede Osmanlı’nın ve Cumhuriyet’in maden başkenti hâline geldi.
