Tarihi kişilikler arasında özel bir yere sahip olan Enver Paşa, adı sıkça duyulan ancak detaylarıyla pek bilinmeyen bir liderdir. Kullanıcılarımızın zihinlerinde uyanan soruların başında, Enver Paşa kimdir? bulunmaktadır. Ancak sadece kimliği değil, aynı zamanda Enver Paşa'nın yaşamının bir dönemine damga vuran, tarih kitaplarına geçmiş Sarıkamış olayı da büyük bir merak konusudur. Bu haberimizde, Enver Paşa kimdir? ve Enver Paşa Sarıkamış olayı nedir, ne zaman, nerede öldü, nasıl öldü? soruların cevaplarını arayacağız. İşte detaylar...
Enver Paşa kimdir?
Osmanlı İmparatorluğu'nun son yıllarında önemli bir rol oynayan Enver Paşa, 23 Kasım 1881 veya 6 Aralık 1882 tarihlerinde İstanbul'da dünyaya geldi. Babası bayındırlık teşkilatında inşaat teknisyeni Hacı Ahmet Paşa, annesi ise Kırımlı bir Tatar olan Ayşe Dilara Hanım'dı. Enver Paşa, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin önde gelen liderlerinden biri olarak tanındı. 1913'te gerçekleşen Bâb-ı Âli Baskını ile cemiyetin iktidara gelmesini sağladı ve Osmanlı Devleti'nin I. Dünya Savaşı'na girmesine öncülük etti.
Enver Paşa, Osmanlı Devleti'nin Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili olarak savaş yıllarında askeri politikayı yönetti. I. Dünya Savaşı'nın ardından Almanya ve Rusya'da Türk halklarını bir araya getirme amacıyla çeşitli mücadelelere katıldı. Aynı zamanda Orta Asya'da Basmacı Hareketi'nin başına geçerek Bolşeviklere karşı savaştı. Ancak, 4 Ağustos 1922'de Bolşeviklerle yaşanan bir çatışmada Enver Paşa hayatını kaybetti. Enver Paşa, aynı zamanda Padişah Abdülmecid'in torunu Naciye Sultan ile evlenerek Osmanlı Hanedanı'na damat oldu. Eğitim hayatına önem veren Enver Paşa, askeri alanda başarılı bir kariyere sahipti. Harp Okulu'nu başarıyla bitirdikten sonra çeşitli görevlerde bulundu ve çatışmalara katıldı.
Balkan Savaşı'nda gösterdiği başarılarla dikkat çeken Enver Paşa, I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı ordusunun komutasını üstlenerek önemli kararlar aldı. Ancak, savaşın sona ermesi ve Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisi üzerine Enver Paşa, 1918'de Harbiye Nazırlığı görevinden ayrıldı. Savaş sonrasında sürgüne gitmek zorunda kalan Enver Paşa, Almanya'daki devrimci ayaklanmalara katılmak üzere Berlin'e gitti. Ardından Sovyetler Birliği'ne geçerek Moskova'da çeşitli görüşmelerde bulundu. Ancak, milliyetçi hareketlere destek vermediğini düşünerek Berlin'e döndü.
Enver Paşa, İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin başlıca lideri olarak 1921'de Moskova'ya bir kez daha gitti. Ancak, Anadolu'daki Millî Mücadele hareketine katılamadı ve Ankara Hükûmeti tarafından kabul edilmedi. Bu dönemde eski İttihatçılar arasında Mustafa Kemal Paşa'nın yerini alması yönünde tartışmalar yaşandı. Enver Paşa'nın hayatı, Osmanlı İmparatorluğu'nun çalkantılı dönemlerindeki siyasi ve askeri gelişmeleri anlamak adına önemli bir örnektir.
Enver Paşa ne zaman, nerede öldü, nasıl öldü?
Osmanlı İmparatorluğu'nun önemli askeri liderlerinden biri olan Enver Paşa, Anadolu'da ortaya çıkan siyasi çekişmeler ve başarı şansının azalmasıyla birlikte, Teşkîlât-ı Mahsûsa'nın eski liderlerinden Kuşcubaşı Hacı Sami Bey ve bazı eski İttihatçılarla birlikte Orta Asya'ya yönelik bir maceraya atıldı. Bolşevik Ruslara karşı Türkistan bağımsızlık hareketine destek vermek amacıyla 1921 yılında Bakü'yü terk eden Enver Paşa, Aşkābâd, Merv ve Buhara gibi şehirleri ziyaret etti. Ancak, Basmacılara destek verme çabaları sırasında İbrahim Lakay tarafından esir alındı. Şubat 1922'de serbest kalan Enver Paşa, Duşanbe ilerisindeki kışlaklara giderek Basmacılar'ı örgütlemeye çalıştı. Ancak, Ruslar'ın Duşanbe'yi ele geçirmesi üzerine geri çekilerek Satılmış kışlağına vardı ve son karargâhını Belcuvan bölgesinde Abı-Derya mevkiinde kurdu.
Enver Paşa'nın hayatının dramatik bir dönüm noktası, 4 Ağustos 1922'de gerçekleşti. Abı-Derya mevkiinde düzenlenen kurban bayramı töreninde, Yakov Melkumov komutasındaki bir Rus müfrezesinin baskınına uğradı ve çıkan çatışmada hayatını kaybetti. Naaşı, uzun yıllar sonra 1996 yılında Türkiye'ye getirildi. Süleyman Demirel'in Tacikistan gezisi sırasında gündeme gelen naaş, uzmanlardan oluşan bir kurul tarafından açılarak Türkiye'ye taşındı. Enver Paşa, 4 Ağustos 1996 tarihinde İstanbul'da Şişli Camii'nde kılınan cenaze namazının ardından Abide-i Hürriyet Tepesi'nde defnedildi.
Enver Paşa'nın özel yaşamında ise Farsça, Rusça, Almanca ve Fransızca olmak üzere dört yabancı dil bildiği, portre resimle uğraştığı ve Türk izciliğine önem verdiği bilinmektedir. Ayrıca, İkinci Meşrutiyet sonrası dönemde kadınların toplumsal ve ekonomik yaşantıya katılmasını desteklemek amacıyla "Osmanlı Kadınları Çalıştırma Cemiyeti"ni kurarak Türk feminizmine katkıda bulunmuştur. Enver Paşa, Türk halk yazınında özellikle Ruslara karşı direnişi ve Sarıkamış Harekâtı'ndaki başarısızlıkları ile anılmıştır. Onun yaşam öyküsü, Suat Yalaz'ın "Enver Paşa Efsanesi" adlı romanında ve kendi ağzından anlattığı "Enver Paşa'nın Anıları (1881-1908)" adlı kitapta detaylı bir şekilde işlenmiştir.
Enver Paşa Sarıkamış olayı nedir?
Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında I. Dünya Savaşı sırasında gerçekleşen Sarıkamış Harekâtı, 22 Aralık 1914 ile 6 Ocak 1915 tarihleri arasında Sarıkamış ve çevresindeki bölgelerde (Oltu, Narman, Penek, Horasan, Bardız, Mecingirt, Karaurgan, Divik) yaşanan muharebelerle bilinir. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu'nun askerî taktik hataları nedeniyle başarısızlıkla sonuçlanan bu askerî girişim, tarihe geçmiştir. Kafkas cephesindeki çatışmalar, 1 Kasım'da Rus kuvvetlerinin Osmanlı sınırını geçmesiyle başladı. Türk birlikleri, Rus kuvvetlerini geri püskürtmeyi başarsa da, Hasan İzzet Paşa'nın kar fırtınası altında verdiği geri çekilme emri, Türk ordusunun inisiyatifini kaybetmesine neden oldu.
Erken kışın etkisiyle her iki taraf da donma vakaları ve tifüs salgınıyla mücadele etmek zorunda kaldı. Bu dönemde, Hasan İzzet Paşa'nın kararları ve Osmanlı ordusunun lojistik sorunları, harekâtın başarısızlıkla sonuçlanmasında etkili oldu. Hasan İzzet Paşa'nın, Rus kuvvetlerinin tahmin edilenden daha güçlü olduğuna dair yanlış bilgilere dayanarak 21 Kasım'da geri çekilme emri vermesi, Türk ordusunun moralini olumsuz etkiledi. Ardından yaşanan korkunç kar fırtınası, Türk ordusuna ağır kayıplar yaşattı.
Hasan İzzet Paşa'nın kararlarına karşı çıkan subaylar, komuta değişiklikleri talep etti. Bu süreçte, 10. Kolordu komutanı Ziya Paşa'nın görevden alınması, Hafız Hakkı Bey'in etkili bir lider olarak öne çıkmasına sebep oldu. Enver Paşa, 6 Aralık'ta Yavuz kruvazörü ile bölgeye gelerek, Sarıkamış Harekâtı'nın başarılı olacağına dair inancını güçlendirdi. Ancak, Liman Von Sanders ve diğer bazı subaylar, dar dağ yollarının karla kaplı olması nedeniyle taarruzun zorlu olacağı konusunda uyarılarda bulundu.
Sarıkamış Harekâtı, kış koşulları, donma vakaları ve lojistik eksiklikler nedeniyle büyük kayıplarla sonuçlandı. Hasan İzzet Paşa, harekâtın başarısızlığını kabullenerek istifa etti. Enver Paşa ise bölgede kalarak ordunun başına geçti. Sarıkamış Harekâtı, taktik hatalar, lojistik sorunlar ve zorlu hava koşullarıyla anılan bir savaş olarak tarih kitaplarında yerini aldı. Bu olay, I. Dünya Savaşı'nın seyrini etkileyerek Osmanlı İmparatorluğu için önemli bir dönemeç haline geldi.
