Mustafa Kemal Atatürk’ün üç ay gibi kısa bir sürede tamamlayıp 15–20 Ekim 1927’de Cumhuriyet Halk Fırkası’nın (CHF) İkinci Büyük Kurultayı’nda kürsüden okuduğu Nutuk, 1919–1927 arasını birinci ağızdan anlatan, Millî Mücadele ve Cumhuriyet’in kuruluş yıllarına dair temel başvuru metinlerinden biri kabul edilir. Eser ilk kez 1928’de Türk Tayyare Cemiyeti tarafından iki cilt halinde basıldı; 1963’te Türk Dil Kurumu’nun günümüz Türkçesine aktardığı sürüm Söylev adıyla yayımlandı ve izleyen yıllarda farklı kurum ve yayınevlerince çeşitli baskıları yapıldı.
Atatürk, 1927 başlarında Ankara’da kaleme almaya başladığı metnin büyük kısmını Çankaya Köşkü’nde hazırladı; son düzenlemeler İstanbul’da tamamlandı. Metnin bir bölümü bizzat Atatürk tarafından yazıldı, önemli bir kısmı ise onun dikte ettirmesiyle kâtiplerce kayda geçirildi. Çalışmalar zaman zaman 35 saati aşan kesintisiz mesailere ulaştı. Olayların doğru aktarımı için dönemin tanıklarıyla görüşmeler yapıldı; belgeler titizlikle derlendi. İlk baskının ikinci cildinde bu belgeler yer aldı. Müsveddeler önce Ziraat Bankası’nda muhafaza edildi, ardından Genelkurmay Harp Tarihi Dairesi’ne teslim edildi.
Nutuk’un temel hedefi, Millî Mücadele’nin nasıl yürütüldüğünü tarihî belgeler ve tanıklıkla gelecek kuşaklara aktarmaktır. Atatürk, kurultayda “yıllardır süren fiil ve icraatımızın milletimize hesabını vermek” gerektiğini vurgulayarak eserin bir hesap verme iradesi taşıdığını belirtir. Metin, dönemin siyasal tartışmalarına da yanıt veren yönleri nedeniyle siyasi metin niteliği de taşır. Son bölümde yer alan Gençliğe Hitabe, Cumhuriyet’in emanet edildiği genç kuşaklara yol gösterme gayesini somutlaştırır. Üslup ve hitap tarzı bakımından Orhun Yazıtları’yla kurulan paralellik, Nutuk’un millete doğrudan seslenen karakterini destekler.
Nutuk, Atatürk’ün 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıkışıyla başlar; Amasya Genelgesi, Erzurum ve Sivas kongreleri, Ankara’ya geçiş ve Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışıyla ilerler. İç isyanlar, cepheler, İstiklâl Mahkemeleri, İnönü ve Sakarya muharebeleri, Başkomutanlık Meydan Muharebesi, Mudanya ve Lozan süreci ayrıntılarıyla anlatılır. Cumhuriyet’in ilanı, halifeliğin kaldırılması ve devrimler ele alınır; eser Gençliğe Hitabe ile son bulur.
Nutuk, CHF’nin İkinci Büyük Kurultayı’nda altı gün boyunca, sabah–öğle oturumlarıyla toplam 36 saat 33 dakika okundu. Hükûmet üyeleri, komutanlar, diplomatlar ve basın mensupları salondaydı. Sunumun bitiminde önergeyle eserin “teşekkür ve minnetle tasvip edilmesi” oybirliğiyle kabul edildi. Ardından yurt içi basında geniş yer buldu; kurum ve derneklerden Atatürk’e tebrik ve bağlılık telgrafları gönderildi.
Nutuk, yayımlandığı günden itibaren büyük yankı uyandırırken, objektiflik tartışmalarının da merkezinde yer aldı. Halide Edip ve Kâzım Karabekir başta olmak üzere bazı isimler, eserin yorumlarına itiraz etti. Bununla birlikte Nutuk, Cumhuriyet’in kuruluş hikâyesine dair birincil tanıklık ve belge kümesi olarak araştırmalarda başat rolünü sürdürdü.
Atatürk telif haklarını Türk Tayyare Cemiyeti’ne bağışladı. 1928’deki ilk baskı Osmanlıca olarak iki cilt halinde 100 bin adet yayımlandı; aynı yıl lüks nüsha da hazırlandı. Latin harflerine geçiş sonrasında Millî Eğitim Bakanlığı 1934’te üç cilt, 1938’de tek cilt baskılar yaptı. 1950–52’de Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, 1963–64’te Türk Dil Kurumu sadeleştirilmiş baskıları yayımladı. 1990’larda Atatürk Araştırma Merkezi hem orijinal hem sadeleştirilmiş metinleri bir arada bastı. Eser 1927’den itibaren İtalyanca, Almanca (1928), Fransızca ve İngilizce (1929), Rusça (1929–34) ve Bulgarcaya (1981) çevrildi.
Nutuk, bir kuruluş anlatısı, bir siyasi muhasebe ve bir kurucu vizyon metni olarak, Türkiye’nin yakın tarihini anlamanın anahtar kaynaklarından biri olmayı sürdürüyor. Belge zeminine dayalı kurgusu, birinci el tanıklıkla birleşerek Millî Mücadele’nin safhalarını, Cumhuriyet’in kurumsallaşma hamlelerini ve geleceğe ilişkin uyarıları tek çatı altında topluyor.
Mustafa Kemal Atatürk, 1881 yılında doğmuş. Milli mücadeleyi başlatmış, TBMM'yi açmış ve cumhuriyetin kurulmasını sağlamış biridir. Ülkemize birçok yenilik getirmiştir. 10 Kasım 1938 yılında da hayatını kaybetmiştir...
Nutuk ne başlar?
Samsuna Çıktığım Gün başlığının altında olan, "1919 yılında Mayıs'ın 19.günü Samsun'a çıktım" cümlesi ile başlar.
Nutuk ne ile biter?
Nutuk, Gençliğe hitabe ile biter. Gençliğe hitabe, Atatürk tarafından yazılmıştır.
