Görme engelli bireylerin günlük yaşamda güvenli, hızlı ve bağımsız biçimde hareket etmesini sağlayan rehber köpekler, doğdukları andan itibaren başlayan ve iki yılı aşan uzun bir eğitim sürecinin ardından sahaya çıkıyor. Kaldırım kenarlarını, merdivenleri, kapıları, olası engelleri ve yön değişimlerini algılayarak kullanıcıyı en güvenli güzergâha yönlendiren bu özel eğitimli köpekler, hem hareket özgürlüğü hem de psikolojik güven açısından kritik bir rol üstleniyor.
Türkiye’de rehber köpek yetiştiren öncü kurumlardan biri olan Rehber Köpekler Derneği, görme engelli bireylerin toplumsal hayata eşit koşullarda katılabilmesine destek olmak amacıyla 9 yıldır çalışmalarını sürdürüyor. Dernek, uygun özelliklere sahip yavruları küçük yaşta seçerek eğitim sürecine dahil ediyor.
Sosyalleşmeden profesyonel eğitime uzanan yol
Aday köpekler yaklaşık iki aylıkken programa alınıyor ve ilk aşamada gönüllü bakıcı ailelere teslim ediliyor. Bu dönemde tuvalet alışkanlığı, ev içi uyum, insanlarla iletişim, toplu taşıma deneyimi, farklı zeminlere uyum ve kalabalık ortamlarda sakin kalma gibi sosyal beceriler kazandırılıyor.
Gönüllü aile sürecinin tamamlanmasının ardından köpekler profesyonel eğitime geçiyor. Bu aşamada yol takibi, engel algılama, merdiven ve kapı geçişleri, güvenli duruş-kalkış, trafik akışını fark etme ve kullanıcıyı tehlikelerden koruma gibi kritik görevler sistematik şekilde öğretiliyor. Eğitim boyunca köpeğin konsantrasyon, uyum ve görev bilincini geliştiren özel çalışmalar yürütülüyor.
Her köpek her kullanıcıya uygun değil
Eğitimin ardından köpek ile rehber köpek talep eden birey arasında titiz bir eşleştirme süreci gerçekleştiriliyor. Köpeğin karakteri, fiziksel özellikleri ve çalışma tarzı ile görme engelli kişinin günlük yaşam koşulları ve hareketlilik düzeyi karşılaştırılıyor.
Eşleşmenin olumlu bulunması hâlinde hem kullanıcı hem de köpek birlikte eğitime alınıyor. İlk adımda eğitmenle birlikte temel rotalar çalışılıyor, ardından eğitim kişinin evine, işine ve günlük rutinine taşınarak gerçek yaşam koşullarında tamamlanıyor. Bu süreçte toplu taşıma kullanımı, trafik içinde güvenli hareket ve engel algılama gibi beceriler ikili olarak pekiştiriliyor.
Köpekler kullanıcıya teslim edildikten sonra da takip süreci kesintisiz devam ediyor. Belirli aralıklarla yapılan kontrollerde köpeğin ve kullanıcının ihtiyaçları değerlendirilerek gerekirse ek destek sağlanıyor. Program kapsamında köpeklerin mama ve veteriner masrafları karşılanırken, kullanıcı ise köpeğin refahını korumakla yükümlü oluyor.
Görev süresini tamamlayan rehber köpekler uygun bir yaşa geldiklerinde emekliye ayrılıp sakin bir aile ortamında yaşamlarını sürdürüyor.
Türkiye’de 11 rehber köpek görevde
Rehber Köpekler Derneği Başkanı ve kendisi de rehber köpekle yaşayan avukat Nurdeniz Tunçer, Türkiye’de şu anda 11 rehber köpeğin görevde olduğunu belirtti. Derneğin ilk rehber köpeği Kara’nın sahaya çıkmasıyla farkındalığın hızla arttığını söyleyen Tunçer, toplu taşıma, sinema, tiyatro ve kamuya açık birçok alanda artık daha rahat hareket ettiklerini ifade etti.
Bununla birlikte bazı taksi sürücülerinin rehber köpekleri araçlarına almak istemediğini belirten Tunçer, toplumdan daha fazla duyarlılık beklediklerini dile getirdi.
Köpeği Kara’nın günlük hayatının ayrılmaz bir parçası olduğunu vurgulayan Tunçer, “Kendi başıma bakkala, ofisime, alışverişe gidebiliyorum. Basamak çıkmak, kapıdan geçmek gibi basit görünen adımlar bile rehber köpekle çok daha güvenli. Patisi çoğu zaman ayağımın üzerindedir; beni böyle kontrol eder.” dedi.
Tunçer ayrıca rehber köpekleri görev tasmasıyla gördüğünde insanların dokunmaması gerektiğinin altını çizerek, “Bu köpekler dikkatlerini toplamak zorunda. Tasmayı gördüğünüzde sevmemelisiniz.” uyarısında bulundu.
“Köpek mesleğini kendi seçiyor”
Rehber köpek ve hareketlilik eğitmeni Burcu Bora ise eğitim sürecinin doğumdan itibaren başladığını anlatarak, 8–10 haftalıkken bağış yoluyla gelen köpeklerin yaklaşık bir yıl boyunca gönüllü ailelerde temel eğitim aldığını söyledi.
Bu sürecin ardından profesyonel eğitim başladığını belirten Bora, “Köpekte görev bilincini güçlendiren çalışmalar yapıyoruz. Rehber köpek eğitimi 3 ila 6 ay sürüyor. Köpek mesleğini kendi seçiyor; bazıları rehber köpek olurken bazıları terapi köpeği olabiliyor.” dedi.
Eşleştirme sürecinde köpeğin, görme engelli bireyle doğal bir bağ kurmasının önemine dikkat çeken Bora, köpeğin eğitmen yerine görme engelli kişinin yanında kalmayı tercih etmesinin olumlu bir işaret olduğunu ifade etti. Eğitim iki aşamada yürütülüyor: İlk iki hafta boyunca birey ve köpek eğitmen eşliğinde çalışıyor, sonraki iki haftada ise eğitim görme engelli kişinin ev ortamında ve sosyal hayatında devam ediyor.
“Rehber köpekler çevredeki engelleri minimize ediyor, görme engellilerin özgürce hareket etmesine destek oluyor.” diyen Bora, bu köpeklerin 8–10 yıl görev yapabildiğini aktardı.
